Tymczasowe aresztowanie po wypadku? Kiedy może do niego dojść

Przy okazji doniesień dotyczących zdarzeń mających miejsce w ruchu drogowym, często pojawiają się rozważania na temat konieczności stosowania tymczasowego aresztowania wobec sprawców. Czym jest zatem tymczasowe aresztowanie oraz kiedy może do niego dojść? 

Areszt CC0

Tymczasowe aresztowanie to jeden z kilku możliwych do zastosowania środków zapobiegawczych
Zgodnie z zapisami Kodeksu postępowania karnego (m. in. art. 249 i następne) środki zapobiegawcze stosuje się zasadniczo w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego przed działaniami podejrzanego (oskarżonego).

W zależności od okoliczności sprawy dotyczącej popełnionego przestępstwa, stosowane mogą być środki izolacyjne (jedynym jest właśnie tymczasowe aresztowanie) albo pozwalające na pozostanie podejrzanego na wolności. W tym ostatnim przypadku można tytułem środka zapobiegawczego np. zobowiązać podejrzanego do złożenia poręczenia majątkowego, zakazać mu opuszczania kraju bądź miejsca pobytu, zobowiązać do zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu (dozór Policji), zakazać kontaktowania się z określonymi osobami. Można również nakazać powstrzymanie się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów (art. 276 k.p.k.).

Przesłanki stosowania

Tymczasowe aresztowanie (nie mylić z zatrzymaniem) może być stosowane tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Zgodnie z treścią art. 258 k.p.k., tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi:

1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;

2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

Dodatkowo areszt może być stosowany z uwagi na grożącą podejrzanemu surową karę – jeżeli zarzuca się mu popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata.

Areszt można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu (czyny wymienione w Rozdziale XIX Kodeksu karnego) lub bezpieczeństwu powszechnemu (wskazane głównie w Rozdziale XX Kodeksu karnego), zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Kto decyduje o areszcie

Sąd jest podmiotem, który decyduje o zastosowaniu tymczasowego aresztowania. W toku prowadzonego postępowania przygotowawczego (a więc przed skierowaniem sprawy z aktem oskarżenia do sądu) stosuje go na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach niecierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy. Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy.

Warto wiedzieć, że w większości przypadków organy ścigania mają ograniczone ramy czasowe na zebranie materiału dowodowego, stanowiącego podstawę wniosku o areszt. Jeżeli przykładowo domniemany sprawca wypadku drogowego został zatrzymany na miejscu zdarzenia, to policja i prokuratura będą miały na to jedynie 48 godzin liczonych od momentu zatrzymania na do złożenia wniosku do sądu. W tym czasie przeprowadza się szereg czynności dowodowych, a także wydaje się i ogłasza podejrzanemu postanowienie o przedstawieniu zarzutów.

Po złożeniu wniosku o zastosowanie aresztu, sąd będzie miał kolejne 24 godziny na podjęcie decyzji. W przypadku zastosowania środka, sąd decyduje o areszcie na okres co do zasady nie dłuższy niż 3 miesiące; jeżeli nie uwzględni wniosku prokuratora może zwolnić podejrzanego lub zastosować wobec niego inne – tzw. wolnościowe środki zapobiegawcze. Decyzja sądu w przedmiocie aresztu nie jest ostateczna i przysługuje na nią zażalenie.

Dodatkowo wymienić należy kilka faktów oraz uregulowań, które nie są powszechnie znane:

– wykonywanie tymczasowego aresztowania wiąże się z surowszymi restrykcjami, aniżeli odbywanie kary pozbawienia wolności. Dotyczy to m.in. kwestii odwiedzin, przepustek, kontroli korespondencji;

– w dobie pandemii, na mocy ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, ustawodawca wprowadził stosowne zmiany w procedurze karnej dotyczące m. in. możliwości przeprowadzenia na odległość posiedzenia w przedmiocie zastosowania aresztu przy użyciu urządzeń technicznych;

– tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą. Nie może być także stosowany, jeżeli zarzucane przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku. Te ograniczenia nie mają zastosowania, gdy podejrzany/oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości;

– jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

a) spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,

b) pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego najbliższej rodziny;

– sąd stosujący tymczasowe aresztowanie ma obowiązek:

a) zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego, jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia opieki nad dziećmi aresztowanego,

b) zawiadomienia organu opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował,

c) przedsięwzięcia czynności niezbędnych do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego;

– jak każdy inny środek zapobiegawczy, tymczasowy areszt należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę;

– bez postanowienia o tymczasowym aresztowaniu nie można formalnie ścigać ukrywającego się podejrzanego i wydać za nim listu gończego oraz prowadzić poszukiwań poza granicami Polski (wszczęcie poszukiwań międzynarodowych, europejski nakaz aresztowania).

Marcin Niemiec

autor jest prokuratorem w stanie spoczynku